Pınar Saraçoğlu
Edouard Roditi, 1910 yılında Paris’te doğdu. Babası İstanbullu bir Sefarad idi. Ladino’yu (Yahudi İspanyolcası) büyükannesinden öğrendi. Büyükannesi görme sıkıntıları yaşamaya başladığındaysa ona Fransızca, Yunanca, İngilizce, İtalyanca gazete ve kitap okudu. Roditi tahminen de bundan ötürü büyükannesinin en sevdiği torunuydu.
PARİS’TEKİ SÜRGÜN TÜRK SANATKARLARA DESTEK
18 yaşındayken sürrealist şiirler yazmaya başladı. Şiirlerini hem Fransızca he de İngilizce olarak yazıyordu.1949 yılında birinci şiir çıktı. Sanat eleştirileri yaptığı iki kitabı Dialogues on Arka 1960’ta, More Dialogues on Arka 1984’te yayımlandı. 1938 yılında Chicago Üniversitesi’nde lisansüstü eğitimi almak için ABD’ye gitti ancak ortaya savaşın girmesiyle doktorasını bitiremedi. İkinci Dünya Savaşı sırasında New York’taki Voice of America radyosu için Fransızca yayınlar hazırladı. Savaş yıllarını annesinin New York’taki meskeninde geçirdi. Nazi işgali altındaki pek çok Yahudi’nin hayatını kurtarmak için büyük eforlar harcadı.
Güzin ve Abidin Dino
Paris’te sürgünde olan Türk sanatkarlarla memleketleri ortasındaki münasebetleri kolaylaştırdı. Ressam Abidin ve eşi Güzin Dino’nun İstanbul-Paris getir götür işlerine yardımcı oldu. Yakınlarının muvaffakiyet olmasından memnunluk duyardı. Yakın dostu ressam Yüksel Aslan’ın Paris’teki birinci standını açmasına aracılık etti. 300’e yakın Yahudi’nin Nazilerden kaçışına takviye oldu. Nürnberg Mahkemelerinde çevirmenlik yaptı. Samuel Beckett’le birlikte James Joyce’u çeviren kişiydi. 1957 yılında Edinburgh Festivali’nde Türk sanatının sergilenmesi için neredeyse tek başına emek harcadı ve başardı.1963 yılında Türkiye’de Sinematek’in kurulmasına aracıydı ve bugünkü İKSV şenliklerine önayak oldu. Bundan dolayıydı ki Şakir Eczacıbaşı en yakın dostları ortasında yer aldı.
Roditi ve Yaşar Kemal
YAŞAR KEMAL İLE FARKLI TANIŞMA HİKAYESİ
Yaşar Kemal’in romanını İngilizceye çevirmek için İstanbul’da yaşayan bir akrabasının yanına geldi. Akrabasının eşi onu havaalanında karşıladı. Konuta gelirken ortalarında hiçbir diyalog geçmedi zira birebir lisanı konuşabileceklerinin hiç farkında değillerdi. Tek söz edilmeden geçen seyahatin akabinde konuta geldiklerinde, Roditi kuzenine bir kağıt uzattı. Üzerinde “Yaşar Kemal” yazıyordu. Kuzenine “birlikte işte bu müellifi çevireceğiz” dedi. Kuzeni ve eşi onun bu kelamı üzerine kahkahalarla gülmeye başladı. Roditi bozuldu ve sordu “neden gülüyorsunuz? Yoksa Türkiye’nin en makus muharriri mı?” diye sordu. Değişik bir tesadüftür ki kuzeni Tilda’nın eşi Yaşar Kemal’di ve bunu da o anda öğrendi. Kemal bilindiği üzere Yaşar Kemal’in takma müellif ismiydi ve gerçek soyadı Gökçeli’ydi. Tilda’nın eşinin kim olduğunu anlaması bu değişik anının yaşanmasına neden oldu. Sessiz başlayan tanışma, vakitle sıkı bir dostluğa dönüştü. Tilda ile birlikte 1961 yılında Memed My Hawk ismiyle birinci sefer İngilizceye çevirdiler. Ayrıyeten Yunus Emre’nin şiirlerini The Wandering Fool: Sufi Poems of a Thirteenth Century Turkish Dervish Yunus Emre başlığıyla İngilizceye çevirip yayımladı.
Edouard Roditi
HİÇ UNUTMADIĞI KASET KAYDI
1950 yılında Paris’teyken bir Alman yayınevi Roditi’den Fernando Pessoa’yı Almancaya çevirmesini istedi. Roditi ise o periyotta ABD’nin takımlı tercümanıydı ve bir yardımcıya gereksinim duydu. Yakın dostu olan şair Paul Celan ile birlikte çalışmaya başladı. Akşamları Fransızca, Almanca ve Portekizce konuşarak geçiyordu. Paris, Saint-Germain’deki meskeni sık sık arkadaş toplantıları düzenliyordu. Pek çok muharrir sık sık konutuna geliyordu. Hatta Kuzey Afrikalı göçmenler bile sık sık onun meskeninde konuk oluyordu. Bu durum polisin dikkatini çekti ve birkaç defa polis tarafından karakola çağırıldı. Çok enteresan bir olay yaşandı bundan sonrasında ve bu yaşadıklarını hayatı boyunca unutmadı. Polis onun bir polyglot yani çok lisan bilen biri olduğunu biliyordu ve ona bir teyp uzattı. Kasetteki ses kaydını deşifre etmesini istedi. Roditi kasedi dinlemeye başladığında büyük bir şaşkınlık yaşadı. Zira duyduğu ses Celan ile çevirilerinin telefon kaydıydı…
Roditi biraz şaşkınlığın akabinde, çok yorgun olduğunu söz etti polise ve teybi alıp, isterse sonraki gün öğleye kadar deşifre edebileceğini söyledi. Eski nişanlısı Helene Bokanoewski’yi aradı, zira onun eşi Maurice Bokanowski o periyotta ulaştırma bakanıydı. Durumu ona izah etti. Bakan Maurice telefonun yasa dışı dinlenmesine çok sonlandı ve sorumlular hakkında gerekenin yapılmasını buyurdu. Ama ne olduysa birkaç ay sonra Roditi hudut dışı edildi. Bunun sebebi ise onun ABD takımında bulunması ve bohem ömür usulünün tedirginlik veren bir durum olarak karşılanması oldu.
Peki eski nişanlısı Helen ile neden ayrılmışlardı? Roditi aslında bir eşcinseldi ve durumu bilmeyen ailesi onu Helene ile zorla nişanlamıştı. Roditi birinci eşcinsel münasebetini 19 yaşındayken yaşadı. 1929 yılında sarhoş olduğu bir gece hiç tanımadığı bir adamla birlikte oldu. İspanyol şair Garcia Lorca’yı faşistler esşcinsel olduğu için öldürmüşlerdi. Roditi gazetede onun mevt haberini okurken, yedi yıl evvel birlikte olduğu adamın Lorca olduğunu öğrendi. Edouard Roditi Mayıs 1992’de İspanya’nın Cadiz kentinde vefat etti.