Her lisan birtakım kural ve kurallara nazaran şekillenir. Bu kurallar manzumesi lisanın kendi içinde gizlidir. Bir lisanı doğal ortamında edinen konuşucular lisanın sözvarlığı ile birlikte bu kuralları da edinir; bu kurallara uygun konuşurlar. Bu bireyler dilbilgisi kurallarını teorik olarak çözümleyip açıklayamasalar da konuşurken kuralları yanlışsız kullanırlar.
Dilbilgisi Celadet Bedirhan’a nazaran “dili yanlışsız konuşma ve yazma kuralların tümüdür”. Onun kardeşi Kamran Bedirhan da ona yakın bir tanımlama ile “Bir lisanın dilbilgisi o lisanı yanlışsız konuşma, okuma ve yazma yolunu gösteren kurallar” olarak tanımlamış. Bir başka Kürt dilbilimci Reşidê Kurd dilbilgisi için şu tarifi yapmıştır: “Dil kimi kurallar üzerine konseyidir, bu kurallar bütünü bize dilbilgisini sunar. Bu yüzden de dilbilgisi gerçek yazma ve konuşma yoludur.”
Burada öbür bir soru ortaya çıkıyor, bu kurallar manzumesi de bir lisanda standart bir halde bulunur mu? Elbette ki hayır, tıpkı lisanın sözcük varlığında olduğu üzere bu kurallarda da bütün lisan konuşucularını içine alan standart bir form yoktur. Dilbilgisi kuralları da bölgesel değişkelere nazaran değişkenlik gösterir. Bu da lisanda birtakım karışıklıklara yol açar, lisan konuşucuları ortasındaki irtibatı güçleştirir. Örneğin Kürtçenin Kurmanci lehçesinde, yar-ergatif form ile çift bükümlü form iki başat form olarak karşımıza çıkar ve bu iki form Kurmancide kıymetli bir kırılmaya neden olur. Kurmancların bir kısmı geçmiş vakitte geçişli fiili objeye nazaran çekime sokup, “Te ez dîtim. (Sen beni gördün)/ Min tu dîtî. (Ben seni gördüm), derken, öbür bir küme ise özne ve objeyi bükümlü halde kullanıp, ikisinin yerini değiştirerek “Min te dît/ Te min dît.” demektedirler. Bu formda fiil çekime girmemektedir.
Kurmanci de değişkenlik gösteren formlar bununla sonlu değil elbette. Karışıklık yaratan başka bir form ise şahıs ekleri ile ilgilidir. Ölçünlü lisanda ikinci tekil şahıs eki /-î/ olarak kullanılırken, Tur-Abidin bölgesindeki Kürtler bu eki üçüncü tekil şahıs için kullanmaktadır. Bununla ilgili örnekler ünlü Kürt şairi Cigerhun’un şiirlerinde mevcuttur.
Nakevî dest me: ne razan, ne rev ( Nakeve dest me: ne razan, ne rev)
…
Çiqas bimênî konut cihan bêdeng (Çiqas bimîne mesken cîhan bêdeng)
….
Kesek nemênî wek min dilbirîn (Kesek nemîne wek min dilbirîn)
Bu birkaç örneği onun Şafak isimli divanında yer alan “Li Rojhilat” isimli şiirinden seçtik. Bu dizelerde yer alan formun ölçünlü lisana nazaran doğrusunu parantez içinde verdik. Üçüncü tekil şahıs eki olan /-e/nin eski formunda /-t/ yer almaktadır. Bu form Soran Kürtçesinde hala mevcuttur. Kurmancinin kimi ağızlarında da “/-et/, /-it/, /êt/, /-ît/” biçiminde karşımıza çıkmaktadır.
Omeri Kürtleri ortasında ise /-e/ şahıs eki ikinci tekil şahıs için kullanılmaktadır. Burada “tu diçî (gidiyorsun)” yerine “tu diçe” denmektedir. Bu iki form lisanda önemli karışıklığa yol açmaktadır. Bununla ilgili örnekleri ise Med-Der tarafından yayınlanan, Ali Fırat ve Cemil İvrendi’nin hazırladığı “Destanê Gelêrî yên Kurdan (Kürt Halk Destanları” isimli çalışmadan vermek istiyorum.
Lê ez ji te re dibêjim, ji dû min vegere, tu bi min nagihêje tu mirazî.
Tu ji destên min xelas nabe. Tu biçe ku derê ez ê werim…
Bu örnekler de gösteriyor ki dilbilgisi kurallarında da kendi doğallığında bir standart yapı yoktur. Ölçünlü bir lisan için yalnız sözcük yazımında değil, dilbilgisi kurallarında da bir standartlaşmanın yaşanması gerekir. Dünyada birçok toplum akademik kurumları eliyle yapılan dilbilimsel çalışmalar ile bu standartlaşmayı sağlamıştır. Kürtlerde de uzun yıllardır bu alanda çalışmalar yapan kişi ve kurumlar mevcuttur. Halk ortasında “akademik Kürtçe” denen yazı lisanı bu halde ortaya çıkmıştır. Lakin bu çalışmanın istenen sonuca ulaşması için birleşik bir Kürt otoritesine ve bunun dayanağı ile çalışma yürütecek bilimsel kurumlara gereksinim var.