Esra Kara – Theo Jansen, izleyici tarafından algılanabilen hareketi içeren yahut tesiri için harekete bağlı bir sanat tipi olan kinetik sanatın önde gelen isimlerinden biri. Plastik borulardan rüzgâr gücüyle kıyıda kendi kendine yürüyebilen heykeller tasarladı. Yeni ömür formları olarak isimlendirdiği heykellerini gücünü kanatlarından alacak halde üretti ve bu enerjiyi plastik şişelerde depolayarak koruma etti. Yapıtlarını genetik kodlara nazaran çeşitlendirmesinin yanı sıra heykelleri için kıyıda tehlike oluşturabilecek güvenlik ögelerini da düşündü ve yapıtlarına mekanik beyinler ile algılayıcılar yerleştirdi. Heykellerine Strandbeest (Hollandaca’da plaj manasına gelen strand ile canavar manasına gelen beest’in birleşimi) ismini veren sıra dışı sanatçı Milliyet’in sorularını yanıtladı.
■ Strandbeest seyahatiniz nasıl başladı?
1990’ların başında Hollanda’nın kuvvetli kıyı ortamında kendi başına hayatta kalabilecek bir hayat formu yaratma arayışına giriştim. Hayalim yeni bir cins yaratmaktı. 80 yaşındayım ve son yıllarımı Strandbeest üzerinde çalışarak geçirmeyi planlıyorum. Ömrümün sonuna gelmeden onların Hollanda kıyılarında sürüler hâlinde yürüdüğünü görmeyi çok dilek ediyorum. Öldükten sonra onların kendi kendilerine yetebilmelerini ve hayatlarını sürdürebilmelerini istiyorum.
■ Strandbeest’i nasıl bir sistem olarak tasarladınız?
Strandbeest’in birinci versiyonu hayvan uzuvlarının hareketini taklit eden bantla bir ortada tutulan, birbirine bağlı eklemlere dayanan, nispeten kolay bir bacak dizaynından oluşuyordu. Birinci yürüme denemesinde bantın kıkırdak fonksiyonu göremeyecek kadar zayıf olması sebebiyle birkaç adım attıktan sonra Strandbeest büsbütün çöktü. Daha sağlam ve daha sağlam olan kravat sargısı kullanmaya başladıktan sonra ise bu durum değişti. Başka bir yenilik Strandbeest’in ana yapı gereci olarak PVC borularının kullanmam oldu. PVC, daha fazla esneklik ve gelişmiş performans sağlayan, Strandbeest’lerin kıyısı çarçabuk geçmesine imkan tanıyan hafif ve güçlü bir gereç.
■ Cansız olan bir materyal şu an için sadece yürüyor lakin ileride uçabilir mi?
Kendi doğal döngüsünde yaşayan Theo Jansen isimli bir canlının, kendi canlılarını yarattığı fikri hoşuma gidiyor. Zira Theo, cansız olanı canlıya dönüştürüyor. Strandbeest’lerin biyolojik özelliklere sahip olmadığı düşünülse bile gaye tıpkı canlılar üzere ahenk sağlayabilen ve kendi başına hayatta kalabilen canlılar yaratmak. Bunu nitekim bir evrim olarak görüyorum ve Strandbeest’lerin varoluş unsuruna nazaran gelişimini devam ettirmeye çalışıyorum. Son vakitlerde Strandbeest’lerin tırtıllar üzere hareket etmesini ve havada uçmasını sağlamaya çalışıyorum.
Türkiye’ye seyahat ettiler
■ Türkiye Innovation Week 2024 sayesinde birinci kere eserinizle tanışma bahtı elde ettik. Oğlunuz Zach, yapıtın modüllerini Hollanda’dan getirdi ve İstanbul’da düzenlenen aktiflikte sanatçı Mustafa Aydoğan eşliğinde, üniversiteli bir küme gençle birlikte kurulumunu gerçekleştirdi.
Evet, ben ve oğlum Zach, Strandbeest’i bir küme öğrenciyle birlikte yapabileceğimiz bir atölye çalışmasını uzun vakittir düşünüyorduk lakin Strandbeest’in taşınması her vakit büyük bir sorun olmuştu. Turkiye Innovation Week’te gördüğünüz üzere biz bu sorunu çözdük. Oğlum Zach, Strandbeest ile artık seyahat edebiliyor, lokal öğrencilere canavarın mekaniğinin nasıl çalıştığını gösterebiliyor. Umarım öğrenciler bu bilgiyi kendi gayretlerinde uygulamaya çalışırlar.