Ezgi Işık Şahin
1994 Nobel Edebiyat Mükafatı sahibi Kenzaburo Oe’nin 1967 yılında yayımlanan romanı ‘Sessiz Çığlık’, Hüseyin Can Erkin çevirisiyle Can Yayınları tarafından yayımlandı. Yirmi yedi yaşında, evli, engelli bir bebeğe sahip olan Mitsu’nun ağzından anlatılan roman, en yakın arkadaşının alışılmadık intiharının Mitsu’nun iç dünyasında neden olduğu yıkımla başlayarak intihar, mazoşizm, depresyon, cinayet, kaygı, kıskançlık, alkolizm üzere temaları vefat olgusu etrafında birbirine bağlayarak irdeliyor.
Mitsu, edebiyat kısmı mezunu genç bir öğretim üyesidir. Geçimini sağlamak için çeviriler yapmaktadır. Trajedilerle dolu çocukluğu ve gençliği onu sakin ve içine kapanık bir adam haline getirmiştir. Dahası, berbattır ve bahtsız bir kaza sonucu kaybettiği sağ gözü bu nahoşluğunu pekiştirmektedir. Üstelik kendi kabuğuna çekilmiş bu adamın ömrünün karanlık yanları sırf geçmişine ilişkin değildir. Çünkü başında bir yumruyla doğan engelli bebeği hayatını geri dönüşü olmayacak biçimde değiştirmiş, karısıyla ortasında görünmez duvarlar inşa etmiştir. Bu duvar, Mitsu’nun en yakın arkadaşının kendini, başını kızıla boyayıp makatına hıyar sokarak çırılçıplak halde asmasının akabinde karısının kendini alkole vermesiyle gitgide kalınlaşır. Nihayetinde ellerinde bakımevine teslim etmek zorunda kaldıkları bir bebek ve sırf görünürde devam eden bir evlilik kalmıştır. Her ikisi de kendi karanlıklarında boğulmaktadır.
Bu durum Mitsu’nun uzun vakittir haber alamadığı erkek kardeşi Takaşi’nin Amerika’dan dönmesiyle değişir. Karakter olarak Mitsu’nun tam zıddı bir kişiliğe sahip, Mitsu’dan yaşça küçük ve ondan daha güzel, hırslı bir genç adam olan Takaşi’nin planları vardır; kardeşini ve karısını orada yeni bir hayat bulabileceklerine, toparlanabileceklerine inandırarak yanındaki iki “yaveriyle” birlikte aile konutlarını satmaya, köylerine gitmeye ikna eder. Vaktinde büyük büyükbabalarının ve onun kardeşinin karşı taraflar olarak rol oynadıkları köylü isyanına tuhaf bir ilgi duyan Takaşi, orada kökenleriyle tekrar bağ kurabileceğine inanmaktadır. Mitsu ise pençesinde kıvrandığı depresyonun başına üşüştürdüğü düşlerle, uykusuzlukla ve geçmişin anılarıyla boğuşmaktadır. Nihayetinde olaylar, Takaşi’nin yeniden bir köylü isyanının lideri olduğu ve Mitsu’nun bütün bunlar olurken kendini ambara kapatıp çevirisi dışında her şeyden soyutladığı bir kaosa evrilecek halde gelişir.
“Artık vefat kokan şeylerle güzelce çevrelenmiş haldeyim.”
“Eğer öyleyse Mitsu, onları üzerinden silkeleyerek tırmanmak ve yaşayanların diyarına dönmek zorundasın.” (Sf. 57)
Romanda aşikâr başlı kavramlar sıkça yinelenir, bunlar çoğunlukla Mitsu’nun buhranını anlatmaktadırlar. Sancı, zehir, karanlık ve o sıcak “beklenti” hissi, Mitsu’yu sarıp sarmalayan depresyonun bir yansıması olarak sıkça başvurulan metaforlardır. Romanın daha birinci cümlesinde bunlardan ikisini görmek mümkündür: “Günün ağarmasından evvelki zifiri karanlıkta uyanarak sıcak beklenti hissinin arayışı içerisinde, acı veren hayalin izler bıraktığı şuurumu yokluyordum.”
Karanlık, romanın geneline hâkim olan atmosferdir. Mitsu, kaybettiği sağ gözünden sonra vakit zaman kapatarak kullanmamayı tercih ettiği sol gözünü de fonksiyonsuz kıldığından, karanlığa son derece aşinadır ama yeniden de mutlak bilinmezliğin ortasında ondan korkmadan edemez. Çünkü köyüne giderken, otobüs seyahatinde “karanlık yeşil içerisindeki ormanın gözü”nün kendisini izlediği hissine kapıldığında irkilir. Karanlık istek ettiği değil, mecbur bırakıldığı bir sığınaktır.
Sessiz Çığlık, Kenzaburo Oe, Tercüman: H. Can Erkin, 384 syf., Can Yayınları, 2022. Zehir ise mevtten çok acıdan kıvranmayı hatıra getiren bir metafor olarak okurun karşısına çıkar. Kimi vakit karısının boğazından inen viskidir zehir, kimi vakit bebeğinin başındaki şişliğin içine dolmuştur. Kimi vakit da aslında fizikî olmayan ama öyleymişçesine acı veren sancıya sebep olmaktadır ve uzuvlarına ağır ağır yayıldığını adeta hisseder. Aslında hepsi başındadır. Uyuyamayışlar ve uzun hayaller ortasında gidip gelirken kendini aşikâr eden sancı, birinci defa meskeninin önündeki foseptik çukuruna inip yarı bilinçsiz bir halde kendini oraya gömmeye çalışmasının akabinde konutuna döndüğünde gerçek bir acı haline bürünür.
“Beklenti” ise romanda, Mitsu’nun içinde bulunduğu bu halden bıktığını, uygunlaşmak istediğini gösteren tek işaret olarak karşımıza çıkar. Üstelik roman boyunca keskin bir ümitsizlik ve çaresizlik içerisinde edilgen, hayatın ona verdiğinden diğer bir şey talep etmeyen, kendini vakte bırakmış ve hatta vaktin oyuncağı haline gelmiş diye nitelendirilebilecek Mitsu, bunu kendi ağzıyla itiraf eder. Romanın kırılma anlarında bahsettiği bu his son derece belirleyicidir. Yaşama katılma isteğinin, tutunma uğraşının tezahürüdür.
“Böyle düşününce viskiden aldığım bir yudumun verdiği sıcaklık, aklıma hiç getirmediğim formda, içimde ‘beklenti’ hissinin canlanmasına yardım etmeye başladı. Lakin buna ağırlaşmaya çalıştığımda, özümün hür kalmasıyla ulaşacağım yine doğumdaki birçok tehlikeyi görebilen ayık mantığım tarafından engellendim.” (Sf. 64)
Var olan buhranın geçmişin birikimiyle Mitsu’nun vücuduna eklemlenmesi, arkadaşının vefatıyla ivme kazanmış olsa da, kardeşinin bir anda ortaya çıkıp onu nereye varacağı kestirilmeyen bir maceraya sokması da zihnindeki fırtınaları ve his durumundaki denetim edilemezliği pekiştirir. Takaşi’yi her fırsatta eleştirir, kardeşini çürütür ve etrafındaki olaylara ilgisini giderek kaybederek vakit geçtikçe hissizleşse dahi bunu yapmaktan neredeyse sapıkça bir zevk almayı sürdürür. İki kardeş ortasındaki rekabet, birlikte vakit geçirip ortalarındaki farklar belirginleştikçe şiddetlenir. Bu farklılık en bariz halde, vaktinde büyük büyükbabaları tarafından kiliseye bağışlanan bir fotoğrafta cisimleşir: Cehennem resmi. Cehennemde, yaptıklarının bedelini ödeyen günahkarların tasvir edildiği fotoğraf, Mitsu’ya adeta huzur verir, ona bakarken kapıldığı huşuyu pek çok defa söz eder. Başrahiple fotoğraf hakkında konuştukları bir seferinde, fotoğraftaki günahkarların acıya alışmış üzere bir halleri olduğunu, hatta kendilerine acı çektiren şeytana karşı bir yakınlık beslediklerini sav eder. Ona nazaran fotoğraf ıstırabın panoraması değildir, daha insani bir şeyler anlatılmaya çalışılmıştır. Takaşi ise kelam konusu fotoğraftan son derece rahatsızlık duyar. Kilisede o fotoğraftan adeta kaçar. İşin enteresan kısmı, başrahibin, Takaşi’nin çocukluğunda da o fotoğraftan korktuğunu tabir etmesidir çünkü anlaşılan Takaşi’nin resme beslediği düşmanca hisler de Mitsu’nun resme duyduğu yakınlık kadar derin ve geçmişle bağdaşıktır.
“Onların ıstırap dolu sözlerinde bile içimi huzurla dolduran bir şeyler vardı. Bunun nedeni, açıkça ıstırap içinde olmalarına karşın fotoğrafın, acılarını anlatan bedenlerinde heybetli bir oyunun içindelermiş izlenimi bırakmasındandı. Acı çekmeye alışmışlar, bundan keyif alıyorlarmış üzere bir halleri vardı.” (Sf. 101)
‘Sessiz Çığlık’ pek çok roman üzere bir devam ediş romanıdır ama okuru tesiri altına alan özelliği içerisinde neredeyse hiç iyicil his barındırmamasıdır. Romanın bireyleri buna nazaran hayatlarına devam ederler, kimisi de Mitsu’nun arkadaşı üzere benimseyemediği ömrü vefatıyla damgalamaya çalışır. Başı kızıla boyanmış halde, mazoşist dürtülerini dünyaya duyurmak istercesine çırılçıplak, makatında bir hıyarla intihar eden adam devam edememiş değildir. Bir şov sunmak ister. Takaşi’nin, vadinin gençlerini kendi denetimindeki bir suça teşvik ederek köylü isyanının liderliğini üstlenmesinin, daha sonra kardeşinin karısıyla yatarak onu gebe bırakmasının ve köylü bir kıza cinsel taarruza yeltenerek cinayet işlemesinin akabinde kendini öldürmesi de bir devam edemeyiş değildir. Takaşi, bu mevti adeta planlamıştır. Üstelik bu vefat kimse için şoke edici değildir zira esasen romandaki her şey ölmektedir. Vadi, sera, engelli bebek, kökler, anılar… Vadidekilerin üzerine çöken atalet, bir türlü silkelenemedikleri meyyit toprağıdır aslında.
Ölümün etraflarındaki her şeye sinmesine ve bu yadsınamaz gerçeğin her saniye kendini hissettirmesine karşın devam ederler. Mitsu, karısı ve karnındaki Takaşi’nin çocuğu, bakımevinden almaya karar verdikleri bebekle birlikte tekrar kurmayı deneyecekleri bir hayata hakikat vadiden ayrılırlar. İntihar eden arkadaşının vefatından kısa bir müddet evvel takıntı haline getirdiği Henry Miller alıntısı hüzünlü bir formda Mitsu’nun hayatında da iz bırakmıştır böylelikle: “Her şeye karşın sevincimizi yitirmeyelim.”